De afgelopen weken waren een rollercoaster op Erve Kiekebos, zowel qua activiteiten als qua emoties. Sinds eind oktober heerst er een enorme bedrijvigheid op het terrein. Met machines wordt hard gewerkt aan de aanleg van een natuurvriendelijke oever bij de beek die over het terrein stroomt. Afgelopen maand heb ik gemerkt hoe belangrijk het is om stil te staan bij vooruitgang en afscheid te nemen van wat je achterlaat.

In 2022 startten rookie-boeren Jaap Fris en Niels Moshagen met hun droom: een regeneratieve gemeenschapsboerderij. Zonder agrarische ervaring, maar met een gezonde dosis ondernemersdrift en lef, storten de twee zich in dit nieuwe avontuur op boerderij Erve Kiekebos in het Gelderse Empe. “We willen de afstand tussen boer en bord kleiner maken”, aldus Fris. Dit jaar geeft hij op Food Inspiration iedere maand een uniek inkijkje in het boerenleven.

Het is een spannende nieuwe fase in de ontwikkeling tot regeneratieve gemeenschapsboerderij. Een fase die veel impact heeft op het landschap en op de omgeving. In de komende jaren laten we hier de natuur haar gang gaan. De bedoeling is dat ruim een halve hectare grond langzaam transformeert tot een ecologische doorvoerroute dwars over onze boerderij. Dat is niet alleen goed voor ons en voor onze gewassen, maar ook voor de omgeving. Deze natuurvriendelijke oever wordt een corridor, een verbindingszone tussen verschillende natuurgebieden in de buurt. Zie het maar als een soort ‘snelweg’ voor insecten, vogels, zoogdieren en amfibieën.

Als ik door mijn wimpers tuur, zie ik voor me hoe het uiteindelijk gaat worden. Maar zodra ik mijn ogen opendoe, zie ik de realiteit: een grote rupskraan en twee kiepwagens versjouwen 5000 kuub grond. Het gewicht van de machines laat diepe sporen achter in de bodem. Zichtbaar én onzichtbaar. En dat steekt. Want afgelopen jaar hebben we juist met enorm veel aandacht en zorg die bodem bewerkt om het bodemleven te revitaliseren. Dan doet het pijn dat dit grootschalige grondwerk moet gebeuren.

Het zet me ook aan het denken over de impact die deze operatie heeft op onze omgeving. Dat gaat verder dan de zichtbare kenmerken in het landschap. Het heeft ook impact op de mensen die hier al generaties lang werken en wonen. De impact van dit grondwerk is van een andere orde van grootte  Het is anders dan het besluit om het aantal koeien te halveren of een stuk grasland om te ploegen. Zelfs de aanplant van de jonge bomen later deze herfst vallen hierbij in het niet.

Als je je hele leven op dit stuk grond hebt gewerkt en geleefd, dan raakt de grijparm van die kraan niet alleen de bodem, maar ook je hart. Daar heb ik in de afgelopen weken bijzondere gesprekken over gevoerd met mijn buren. Het is dan moeilijk om voor te stellen hoe het er over 5 of 20 jaar uit zal zien. Wat nu overheerst is vooral het gevoel van loslaten van het bekende. En het verdriet dat daarbij komt kijken.

Zware machines verzetten het grondwerk

Onlangs schreef NRC-journalist Wouter van Noort in zijn nieuwsbrief over de sierbloementeelt. Deze sector ligt in toenemende mate onder het vergrootglas vanwege de milieuschade die daarmee gepaard gaat. Sinds 2007 is het aantal bloemenwinkels met bijna een kwart afgenomen. En de verwachting is dat deze negatieve ontwikkeling zal doorzetten.

Verandering doorvoeren of stoppen met een bepaalde manier van werken, kan voor betrokkenen lastig zijn. En voor de emoties die daarmee gepaard gaan moet ruimte zijn. In die zin dringt de vergelijking met ‘hospice-werk’ zich op. Net zoals je een afscheid van een dierbare eervol wilt laten verlopen, zou dat ook moeten gelden voor het stoppen met een bepaalde manier van werken. Dat menselijke aspect van verandering, waarbij er ruimte is voor verdriet en gevoelens van verlies en soms zelfs de machteloosheid bij degenen die de oude situatie hebben opgebouwd – is cruciaal voor een gezonde overgang naar iets nieuws.

Het is verleidelijk om vooral vooruit te kijken en oog te hebben voor het positieve effect van de transitie waar we in zitten. Gesteund door de positieve reacties van de supporters. Maar net zo belangrijk is het om stil te staan bij het rouwproces van degenen die het verhaal tot nu toe hebben vormgegeven. De verandering is misschien onafwendbaar, maar laten we de generaties die voor ons kwamen, niet uit het oog verliezen en de credits geven die ze verdienen.

Dit is overigens niet de eerste keer dat het landschap hier ingrijpend verandert. Wat nu grasland is, was ooit een rabattenbos. Verandering hoort bij het leven, zeker op de boerderij. Uiteindelijk zal de natuur haar werk doen en zal de oever over een aantal jaar de belangrijke ecologische ader zijn die we nu voor ogen hebben. Sterker nog, over een aantal jaar weten we niet beter en is het niet meer weg te denken uit het landschap.

Lees ook de vorige column van Boer Jaap over de boerderij in herfstmodus »