Je eigen regeneratieve boerderij starten zonder eigen grond, boerengenen en relevante werkervaring is nogal een uitdaging. Als je dan ook nog het plan hebt om jouw boerderij niet door de bank, maar door je community te laten financieren, dan maak je het ondernemersplan wel heel spannend. Doen wat eigenlijk niet voor mogelijk werd gehouden, dat is wat de twee startende boeren Jaap Fris (41) en Niels Moshagen (40) doen op hun regeneratieve Lenteland boerderij Erve Kiekebos.

Chantal Engelen ruilde in september 2022 haar comfortabele stadse leven in voor een reis door het land in haar camper. Ze maakt verhalen over voedselveranderaars – peasmakers noemt ze hen – die werken met hun hart en zo de wereld veranderen. Ze gaat een paar dagen bij ze aan de slag en leert zo hun missie en drijfveren beter kennen. Op haar website én op Food Inspiration deelt ze regelmatig haar ervaringen.

Als ik aankom op de voormalige veehouderij in het Gelderse Empe, zie ik nog niet direct wat het bijzondere verhaal is dat achter deze boerderij schuilgaat. De oude koeienstallen met voedersilo’s staan er nog en het erf lijkt verdacht veel op andere boerderijen in de omgeving. Totdat ik bij het land kom aan de achterzijde van de boerderij.

Erve Kiekebos is een boerderij met 18 hectare land. Met het blote oog zijn de grenzen van het perceel van Jaap en Niels te zien. De ruige velden met verschillende grassen en kruiden steken af tussen de gladgestreken grasvelden van de omliggende boerderijen. Het stralende middelpunt van de boerderij is een prachtige groentetuin die 60 monden voedt dankzij het wekelijkse groenteabonnement. Er lopen drie Aberdeen Angus koeien op het grasland, die zorgen voor begrazing en bemesting van het land. De boerderij is nog in opstart en veel werk moet nog verzet worden. Maar vanaf het begin wordt de boerderij veelvuldig bezocht door geïnteresseerden in de transitie naar regeneratieve landbouw. 

Boeren met en voor elkaar

Jaap en Niels zijn nu ruim een jaar bezig om hun droom te verwezenlijken: een regeneratieve boerderij die in samenwerking met en voor de regio voedsel produceert, in balans met mens, dier en omgeving. En niet onbelangrijk: de grond van de boerderij moet uiteindelijk volledig eigendom gaan worden van de mensen die betrokken zijn bij de boerderij. Die werkwijze is gebaseerd op het principe van een commons. Vroeger was landbouwgrond niet van één eigenaar die er rendement op moest behalen, maar behoorde de grond toe aan iedereen die ervan eet. En daar moeten we volgens deze twee boeren naar terug.

Jaap en Niels denken dat gespreid bezit van landbouwgrond de perverse prikkels uit het huidige landbouwsysteem kan halen. Nu zorgen die financiële prikkels er vaak voor dat enkel gestreefd wordt naar kortetermijnwinst, in plaats van dat er geïnvesteerd wordt in gezonde bodems en biodiversiteit. Dat is de reden dat ze zich als Lenteland-boer hebben aangemeld. Moederorganisatie Lenteland heeft inmiddels vier boerderijen in België en Nederland voorgefinancierd, van boeren die een boerderij willen ontwikkelen en daarvoor mede-eigenaars willen werven. Het herfinancieren van de door Lenteland geïnvesteerde 2,8 miljoen euro is de uitdaging die Niels en Jaap momenteel voor zich hebben. En dat is niet niks.

Van de surfers lifestyle naar het boerenleven

Gelukkig kom ik er in mijn meewerkweek al snel achter dat Jaap en Niels zich niet laten ontmoedigen door grote uitdagingen. Boer worden op je eigen boerderij zonder dat je daar bent opgegroeid of er enige ervaring of opleiding in hebt, is in Nederland praktisch onmogelijk. Toch lukt het de twee. Jaap en Niels zijn enthousiaste, vrolijke en energieke mannen. Als je ze ziet, zou je ze eerder inschatten als sportieve, stoere surfdudes dan als een boer. En daarmee blijk ik niet ver van de waarheid te zitten.

Niels groeit op in Duiven en leeft in zijn jongere jaren de echte surfers lifestyle. Hij volgt de wind en golven, slaapt achter in zijn auto en brengt de meeste uren op zijn surfboard door. Hij geniet van de vrijheid en surft op hoog niveau. Uiteindelijk besluit hij niet te gaan voor het professionele surfersleven, maar kiest hij voor een universitaire opleiding Industrieel Ontwerpen in Enschede. Hij doet uiteindelijk tien jaar over zijn studie, omdat hij de golven niet helemaal kan loslaten. En ook omdat hij veel tijd besteedt aan het meebouwen aan de met zonne-energie aangedreven auto ‘Twente One’ waarmee hij meedoet aan de World Solar Challenge in Australië.

Jaap zoekt het avontuur iets dichter bij huis. Hij helpt in zijn tienerjaren af en toe mee op een veehouderij in de buurt. Dat zorgt ervoor dat hij al jong veearts wil worden. Maar na een dagje meelopen, ziet hij in dat je maar weinig bezig bent met dieren beter maken. Hij besluit een sportopleiding te gaan doen en wordt zelf een enthousiast rugbyspeler.

Samen op ondernemersreis

Jaap en Niels komen elkaar in 2016 voor het eerst tegen op een locatie waar ze toevallig allebei een werkplek huren. In de pauzes roken ze vaak samen een sigaretje en leren ze elkaar steeds beter kennen. Ze blijken beide ondernemersambities te hebben en lopen warm van projecten waarin sociale inclusiviteit en ondernemerschap samenkomen. Samen richten ze Mindt op, een projectbureau dat wil bijdragen aan een inclusieve en eerlijke samenleving. Hun paradepaardje is STAR/T, een start-upschool voor statushouders.

In 2018 merken de jonge ondernemers dat ze behoefte hebben aan meer focus in de projecten die ze doen. Ze delen een interesse voor voedsel en de relatie tussen voedselproductie en bodemgezondheid. Ze verdiepen zich in het onderwerp en dat maakt iets wakker bij de twee. Het is de eerste keer dat ze stiekem denken aan het zelf produceren van voedsel op hun eigen gemeenschapsboerderij.

Zoektocht naar landbouwgrond

In hetzelfde jaar komen de dingen ineens in een stroomversnelling. Jaap krijgt te horen dat hij eindelijk bovenaan de wachtlijst staat voor een moestuin. Op dezelfde ochtend hoort Niels op de radio een inspirerend verhaal over een ‘gewone’ burger die besluit boer te worden. Wanneer ze dit aan elkaar vertellen, vallen de dingen op zijn plek: dit is hét moment om door te pakken. Niet meer praten over wat anders moet, maar het gewoon zelf gaan doen. Met de poten in de klei en aanpakken. Maar ja, hoe kom je in hemelsnaam aan je eigen boerderij?

De twee boeren in spe maken een businessplan voor hun boerderij op drie A4’tjes en sluiten zich aan bij een aantal relevante werkgroepen. Als de twee op LinkedIn bekendmaken dat ze plannen hebben om boer te worden en op zoek zijn naar landbouwgrond, merken ze dat, in tegenstelling tot wat ze hadden verwacht, heel positief op hun ambitieuze plan wordt gereageerd. Er komen suggesties voor beschikbare grond uit het hele land, maar helaas zit de juiste match er niet bij. Een verslag van hun zoektocht leggen ze vast in hun podcast Aardemakers.

Niels en Jaap volgen ondertussen allerlei cursussen om meer te leren over het boerenvak. De cursus van transitiebegeleider Damaris Matthijsen maakt veel indruk. Zij helpt bij het vertalen van dromen en ambities naar concrete plannen en het eigendomsrecht van landbouwgrond is in haar werk een belangrijk onderdeel. Dat thema krijgt concreet handen en voeten als Jaap en Niels in 2021 tijdens een online event kennis maken met Lenteland-oprichter Wouter Veer. Het is het doel van Lenteland om regeneratieve boerderijen van gemiddeld 10 tot 25 hectare te ontwikkelen op prettige plekken, dichtbij woongebieden waarvan de gemeenschap eigenaar wordt.

Wanneer Lenteland boerderij Erve Kiekebos in Empe aankoopt, besluiten Jaap en Niels te ‘solliciteren’ als Lenteland-boer. Hun gedegen voorbereiding, hun goede onderlinge samenwerking en hun ongeremde enthousiasme zorgt ervoor dat ze succesvol uit de selectieprocedure komen. Na vier jaar zoeken is het ze gelukt: in het voorjaar van 2021 zetten Jaap en Niels voor het eerst voet op hun ‘eigen’ boerderij.

Intelligent vooruit struikelen

Nu, in september 2023, zit het eerste volle jaar op de boerderij erop. Jaap en Niels lijken volledig gewend te zijn aan het boerenleven en zijn inmiddels aardig geïntegreerd in de lokale gemeenschap. Tijdens mijn meewerkweek help ik met oogsten en wieden in de groentetuin, brengen we groentepakketten naar ophaalpunten en bezorgen we bestellingen bij horecaklanten. Ook zijn we druk met het uitzetten van de omheining voor een nieuw perceel voor de koeien, waardoor ze dagelijks verplaatst kunnen worden naar een nieuw stukje gras. Holistische begrazing wordt dat genoemd en is onderdeel van het toekomstplan van de mannen waarin runderen een belangrijk onderdeel vormen van het landschapsbeheer.

Als ik de twee boeren vraag wat ze het leukste vinden aan hun werk, is dat niet één specifiek onderdeel. Het gaat hen allebei om het totale plaatje. Het is net een puzzel. Systeemdenkers zijn ze, die op zoek naar het antwoord op de vraag hoe ze de ideale toekomstbestendige boerderij kunnen creëren. Bij alles wat ze doen zitten de heren in het proces van ‘intelligent vooruit struikelen’. Ieder project vraagt om nieuwe kennis die nog opgezocht moet worden of om een collega-boer die ingeschakeld wordt om te helpen. Inmiddels schamen Niels en Jaap zich er niet meer voor om via de app Obsidentify op te zoeken hoe een plantje heet dat ineens in de tuin opduikt. Maar een tikkie onzeker zijn ze soms nog wel. De boeren-buren, hun klanten, de media: iedereen kijkt naar ze. Misschien verwachten al die mensen wel dat zij als boer weten hoe alles werkt?

Ambitieus… of onmogelijk?

En juist die kwetsbaarheid maakt het duo extra sympathiek. Jaap en Niels zijn gewoon twee gasten die bedacht hebben dat voedsel produceren anders moet en het zijn gaan doen. Vaak is het een kwestie van vallen en opstaan. Maar als je ziet wat er na anderhalf jaar al gerealiseerd is, stemt dat hoopvol. Nu eerst verder met het werven van mede-eigenaren om hun grond te financieren.

De toekomstplannen van de twee boeren zijn groots. Over een paar jaar moet Erve Kiekebos een florerende community-boerderij zijn waar boeren, klanten en geïnteresseerden uit de omgeving samenkomen. Klanten kunnen er groente, fruit, rundvlees en eitjes kopen. Boeren uit de omgeving kunnen in een mini-fabriekje op het erf hun verse boerderij-producten laten verwerken. Er is een B&B, een klein voedselbos en er is daghoreca op het terrein gerealiseerd om nog meer mensen in aanraking te brengen met de boerderij.

///

Wil je meer Peasofme-verhalen lezen? Lees dan hier het verhaal over hoe zuivelmaker de Nieuwe Melkboer werpt overstapt van koe naar koren »

Heb je een gouden tip over een voedselveranderaar – boer, restaurateur of voedselproducent – waar Chantal met haar camper binnenkort echt eens langs zou moeten gaan? Mail jouw suggestie naar chantal@peasofme.com