In 2018 besluiten impactondernemers Jaap Fris en compagnon Niels Moshagen om boer te worden. Ze sluiten zich aan bij landbouwcoöperatie Lenteland en krijgen in mei 2022 de sleutels van hun gemeenschapsboerderij in wording, Erve Kiekebos, in het Gelderse Empe. 2023 was het eerste pioniersjaar voor de twee nieuwbakken boeren. “Regeneratieve landbouw is een fantastische manier om de gezondheid van de omgeving, de bodem en de mens positief te beïnvloeden, maar veel mensen hebben geen idee hoe dat werkt. Het is aan mij als boer om dat verhaal te vertellen”, aldus Fris. Dit jaar schrijft hij op Food Inspiration iedere maand over wat er op de boerderij gebeurt. Tijd voor een eerste kennismaking.

Samen met zijn vrouw en twee jonge kinderen woont Jaap Fris (41) inmiddels ruim een jaar in de eensgezinswoning op het erf van gemeenschapsboerderij Erve Kiekebos in Empe. Het boerenleven is voor hem wel even wennen. Fris is eigenlijk opgeleid tot sportmanager. Na vijf jaar in de sport stapt hij over naar het bedrijfsleven, waar hij een aantal jaar werkt als marketingstrateeg. Daar ontmoette hij Niels, waarmee hij direct een goede klik heeft. De twee mannen besluiten in 2016 samen een bedrijf te starten. Dat resulteert in de sociale onderneming Mindt, waar ze business development en marketing combineren met community building.

“We hadden een soort start-upstudio voor ogen, waarbij we ondernemers en financiers aan elkaar wilden verbinden. Alleen werd in die tijd in onze regio nog niet zoveel in social enterprises geïnvesteerd, vooral niet early stage. Uiteindelijk hebben we vooral zelf veel geïnvesteerd en diverse bedrijven opgestart die een oplossing boden voor maatschappelijke problemen. Dat ging alle kanten op. Van een ondernemersschool voor statushouders tot een bedrijf dat oprolbare zonnepanelen ontwikkelde voor kunstgrasvelden. We bouwden aan duurzame bedrijfsmodellen die op termijn door anderen voortgezet konden worden.”

Qua thema’s ging het alle kanten op, zolang het maar een sociaal doel diende. Tot het op een gegeven moment wel erg veel ballen waren om in de lucht te houden. “Toen we in 2018 allebei op het punt stonden om voor het eerst vader te worden, was dat voor ons een moment om te herijken. ‘Hoe gaan we ons leven verder inrichten? Welke kant gaan we op met ons bedrijf? Gaan we mensen aannemen? Of gaan we een thema kiezen waarop we willen focussen?’ We kozen voor focus en doken in het thema van gezonde voeding en een gezonde bodem.” Uiteindelijk besluiten Fris en Moshagen in datzelfde jaar om boer te worden. Een behoorlijke carrièreswitch.

Hoe kom je tot dan tot het besluit om boer te worden?

“Dat was eigenlijk wel een grappig moment. Niels en ik waren allebei op onze eigen manier bezig om het onderwerp van gezonde voeding en een gezonde bodem te verkennen. Zonder dat we precies van elkaar wisten hoe en wat. Ik stond al heel lang op een wachtlijst voor een moestuin en op een woensdag in maart 2018 kreeg ik bericht dat ik toegang kreeg tot een stuk land van 100 m². Toevalligerwijs had Niels zich op diezelfde woensdag ingeschreven voor een cursus ‘burgerboeren’. Toen we de volgende dag weer op kantoor kwamen en elkaar het ‘nieuws’ vertelden, vielen een aantal dingen op zijn plek. Blijkbaar wilden we allebei veel meer met onze handen bezig zijn. Toen zeiden we tegen elkaar: ‘moeten we dan niet gewoon boer worden?’ We keken elkaar aan en schoten in de lach, maar we hebben elkaar ook omhelsd, omdat we intuïtief aanvoelden dat dit het begin was van een nieuw avontuur.”

Boer worden, hoe pak je dat aan?

“Natuurlijk hadden onze boerenambities ook grote consequenties voor onze gezinnen. We woonden destijds allebei in Arnhem. Toen ik mijn vrouw over onze plannen vertelde, was ze niet meteen dolenthousiast, maar ze stond er ook niet negatief tegenover. ‘Eerst maar eens zien’, was haar reactie. De enige voorwaarde die ze direct stelde was, als we ergens gaan boeren, dan op maximaal een half uur rijden van mijn ouders vandaan zodat zij kunnen blijven oppassen.”

Die aanvankelijke scepsis was natuurlijk niet zo gek. “Het was eerst alleen nog maar een idee dat in ons hoofd zat. Maar Niels en ik zijn er direct serieus mee aan de slag gegaan. We posten over onze plannen op LinkedIn en vroegen ons netwerk om hulp en advies. We hebben veel gesprekken gevoerd met boeren en ons stevig verdiept in de principes van regeneratieve landbouw. En ja, als je boer wilt worden, dan heb je allereerst grond nodig. We zijn ons gaan inlezen in het oeroude principe van de commons, dat uitgaat van gemeenschappelijk grondeigendom. Communities bouwen konden we goed en deze vorm van eigenaarschap sprak ons enorm aan. Gaandeweg kreeg het idee vorm en ging het van ons hoofd naar ons hart.” 

Het duurde uiteindelijk nog vier jaar voordat Jaap en Niels op de huidige locatie in Empe - zo’n 15 kilometer onder Deventer - hun intrek namen. “We zijn eerst anderhalf jaar bezig geweest met een stuk grond in Zwolle, maar dat werd uiteindelijk een langdradig verhaal. Vervolgens kwamen bijna op hetzelfde moment twee kansen op ons pad. We werden gevraagd om een plan te maken voor een landgoed in Putten én stichting Lenteland had een eerste boerderij in Nederland gekocht waar ze een boer voor zochten. Van allerlei kanten werden we getipt over die Lenteland-boerderij. Aanvankelijk leken we niet te voldoen aan de voorwaarden die werden gesteld, maar na wat verkennende gesprekken hebben we toch gesolliciteerd. Toen hadden we in het vroege voorjaar van 2022 ineens de luxe positie waarin we konden kiezen. Uiteindelijk kozen we voor de kans in  Empe en samenwerken met Lenteland en op 1 mei 2022 kregen we de sleutel van de boerderij.”

Een boerderij in ontwikkeling

De komende jaren krijgt Erve Kiekebos gaandeweg vorm op ruim 17 hectare grond. Op de boerderij wordt in harmonie met de natuur en de omgeving geboerd. Dat vraagt om verschillende functies die elkaar in stand te houden: zo wordt er een grote verscheidenheid aan gewassen verbouwd en dragen verschillende dieren met hun gedrag bij aan een gezonde bodem, bloeiende gewassen en een gezond ecosysteem. Er wordt ruimte gegeven aan (wilde) natuur, door natuurlijke elementen zoals vijvers, bodembedekkers, heggen en drasland te integreren.

Erve Kiekebos wil daarnaast mensen verbinden met hun voedsel. Concreet betekent dit dat streekbewoners zich kunnen abonneren op een wekelijks pakket met verse seizoensgroenten. Daarnaast worden de komende jaren tal van activiteiten opgestart om zoveel mogelijk mensen naar de boerderij te halen: zoals vergaderzalen, een boerderijwinkel, een productieruimte, een pluktuin en bijzondere tuindiners. 

Rookie-boeren Niels Moshagen (l) en Jaap Fris (r)

Afgelopen jaar hebben jullie je eerste volle jaar op de boerderij gedraaid. Hoe kijk je daarop terug?

“Met veel plezier, maar het was ook meteen een heel uitdagend jaar. Het is een enorm steile leercurve geweest. Het is vast niemand ontgaan dat we het natste jaar ooit hebben gehad sinds de start van de metingen. Zeker op deze plek, ingeklemd tussen de Veluwe en de IJssel, was al die nattigheid een uitdaging. Bijvoorbeeld bij het inzaaien van het graan. Dat doe je liefst ergens in maart, maar hier kan je eind april pas een keer het land op. Ook de opstart van de gemeenschapstuin was een spannend project. De opbrengst van de tuin verkopen we in de vorm van wekelijkse groentepakketten waar geïnteresseerden zich op kunnen abonneren. Je zoekt mensen die zich direct voor het hele seizoen aan je tuin willen verbinden, terwijl het oogstresultaat zich vooraf moeilijk laat voorspellen. Gelukkig is gedurende het jaar het aantal groentepakket-abonnees gestaag gegroeid. Uiteindelijk zijn we het seizoen met 40 abonnees geëindigd en hebben we 36 weken kunnen leveren, vanaf april tot half december.” 

Mede-eigenaren gezocht

Erve Kiekebos biedt de mogelijkheid om mede-eigenaar te worden van de boerderij. Daartoe worden certificaten uitgegeven. De waarde van een certificaat is € 100,- en vanaf 5 certificaten kun je meedoen. Een deel van de het bedrag is waardevast - ca 80% - en zit in de grond en de gebouwen. Daar wordt niet mee gespeculeerd. De resterende 20% is voor de exploitatie. Als er winst wordt gemaakt, deel je daar als mede-eigenaar in mee. “Eigenlijk zien we dat iedereen die instapt, het niet doet voor de korte termijn of voor het rendement. Ze doen het omdat ze geloven in een andere vorm van landbouw of omdat ze zich willen verbinden met deze bijzondere plek.” 

Het totale bedrag dat Jaap en Niels moeten ophalen is € 2,8 miljoen. Dat is voor aankoop, grond, gebouwen, verbouwingen, het bouwen van de tweede woning en de exploitatie. Lenteland fungeert als bank. Over de hypotheek en de exploitatielening wordt rente berekend. Ieder kwartaal is er een vast bedrag dat minimaal moet worden afgelost. Tot nu toe is voor bijna € 330.000,- aan certificaten uitgegeven, dat is al ruim 10%. 

Bij Food Inspiration ga je dit jaar jouw kennis en ervaring over regeneratieve gemeenschapslandbouw delen. Waarom is het zo belangrijk dat het ‘boerenverhaal’ verteld wordt?

“Met voedselproductie kun je positieve impact maken op het landschap, op de bodem en op het leven. Alleen is het voor consumenten en professionals een hele uitdaging om in het bos van informatie de weg te vinden. Met hele praktische handvatten kunnen we laten zien hoe je voedzame gewassen kunt telen en wat daarbij komt kijken. Hoe je dieren kunt inzetten voor bodemherstel. Hoe je werkgelegenheid kunt creëren en de lokale economie kunt stimuleren en hoe je mensen dankzij voedsel weer met elkaar kunt verbinden. Boeren zijn wat mij betreft de nieuwe verhalenvertellers. We moeten onze erven openstellen. Dat wil ik graag laten zien.”

Als je vooruitblikt op dit jaar, waar verheug je je dan het meeste op?

  • “We gaan onze akkerbouwtak verder ontwikkelen en onderzoeken hoe we dat met zo min mogelijk bodembewerking en zo min mogelijk fossiele brandstoffen kunnen doen. Afgelopen jaar hebben we alleen tarwe geteeld, maar aankomend seizoen gaan we strokenteelt toepassen. Samen met een aantal boeren in de buurt gaan we bepaalde eiwitgewassen telen die we samen met HAS studenten willen verwerken tot nieuwe producten.” 

  • “We gaan verder met de voorbereidingen voor ons boslandbouwsysteem, zodat aankomend najaar de eerste contouren zichtbaar worden.”

  • “Daarnaast komt er meer ruimte voor dieren in ons ecosysteem. Vorig jaar hebben de koeien hier gewoon in de wei gegraasd, maar dit jaar gaan we ze doelgericht inzetten voor het herstel van de bodem. Wellicht komen er ook wat meer dieren: kippen natuurlijk, wat varkentjes voor de restverwerking en wat schapen om de kleinere stukken te begrazen.”

  • “We zijn volop bezig met de verbouwing van onze stallen. Ik kijk enorm uit naar het moment waarop we meer mensen op de boerderij kunnen ontvangen. We hebben straks vergaderruimtes en de boerderijwinkel die open gaat. We gaan ook beginnen met productontwikkeling op basis van de producten die van ons land komen. Consumenten kunnen dan niet alleen een groentepakket met onbewerkte groente van het land kopen, maar ook gezonde kant-en-klaarmaaltijden bijvoorbeeld. In samenwerking met een ervaren chef gaan we volop innoveren en experimenteren op dat vlak.”

  • “En tot slot gaan we onze tuindiners verder uitrollen. Afgelopen seizoen hebben we twee test-diners gedraaid. Dat was zo ontzettend gaaf. Dit jaar staan er al vijf op de planning, vanaf mei tot en met september. Elke keer in samenwerking met andere chefs.”

Komend jaar schrijft rookie-boer Jaap Fris elke maand over het boerenleven, de verbouwing, de ontwikkelingen op de boerderij en de actualiteit. Volg zijn avonturen op Food Inspiration.