Ooit beschouwd als symbool van vooruitgang. Nu oorzaak van een enorm milieuprobleem: plastic. Hoewel het opruimen en recyclen belangrijke manieren zijn om plastic te reduceren moet de echte doorbraak moet komen van innovatie: nieuw plastic dat recyclebaar is en makkelijk afbreekbaar. 

Hoe staat het met het gebruik van plastic ontmoedigen?

Vriendelijk aansporingen aan consumenten om minder plastic te gebruiken hebben weinig uitgehaald. De meeste consumenten houden van gemak en vinden alternatieve verpakkingen ingewikkeld of duur. Ook een vriendelijk verzoek aan bedrijven om wat minder plastic te gebruiken is tegen dovemansoren gericht: er zijn weinig bedrijven die uit zichzelf kostenverhogende maatregelen willen nemen voor een beter milieu, hoewel het aantal de laatste jaren groeit. Een effectievere stap om het gebruik van plastic te reduceren is regelgeving. En overheden komen langzaam maar zeker gelukkig met maatregelen. 

Zo is er in Europa sinds 2021 een richtlijn actief voor een verbod op het gebruik van ‘single use plastics’. In horeca, tijdens festivals en op kantoren mag binnen afzienbare tijd geen single use plastic meer gebruikt worden: denk aan koffiebekers en rietjes. Er moeten alternatieven komen die duurzaam en biologisch afbreekbaar zijn. 

Ook in de Verenigde Staten zijn regels afgekondigd om het gebruik van plastic te verminderen. Het afkondigen van een verbod op single use plastic tassen en rietjes gebeurt op staats- en stadsniveau. Inmiddels hebben acht staten een verbod ingesteld op het gebruik van single use plastic tassen.De verwachting is dat het aantal staten dat tot een verbod op single use producten overgaat zal groeien.

Hoe staat het met het opruimen van de plastic rommel?

De afgelopen decennia zijn vele miljoenen tonnen plastic in de oceaan gestroomd. Een deel daarvan breekt af in microdeeltjes door Uv-licht, een deel van het plastic blijft drijven. De jonge Nederlander Boyan Slat is misschien wel de bekendste bestrijder van de plastic soep in de oceanen. Met zijn initiatief Ocean Cleanup https://theoceancleanup.com/ probeert hij met grote drijvende plasticvangers het plastic op te ruimen. Zijn stip op de horizon is om 90% van al het drijvende plastic in de oceaan op te ruimen. 

Het team achter The Ocean Cleanup gebruikt de zeestroming om het plastic in grote u-vormige schermen op te vangen. Door grote stukken plastic op tijd weg te halen, wil hij voorkomen dat het afbreekt tot gevaarlijke microdeeltjes. De cleanup beperkt zich niet alleen tot de oceanen: ook de rivieren – via welke veel plastic naar de oceanen wordt afgevoerd – worden schoongemaakt met zijn systeem. Om aandacht en funding te realiseren voor zijn bijzondere project werden recent zonnebrillen gemaakt van de rotzooi die uit de oceaan was opgevist. Deze zijn verkocht en met de opbrengst kan de non-profit organisatie Ocean Cleanup 500.000 voetbalvelden aan oceaan ontdoen van drijvend plastic.

In de wetenschap groeit de twijfel of de plastic soep wel alle plastic bevat die in de oceanen is terecht gekomen. Er ontbreekt een heleboel en dat wat we zien in de gyres is waarschijnlijk een fractie van al het plastic in de oceaan. Het is niet duidelijk waar de rest is gebleven. Onderzoekers vermoeden dat een belangrijk deel uiteenvalt in microplastics die naar de oceaanbodem zinken. Of de bacteriën daar de polymeren kunnen afbreken is nog onbekend. 

Hoe staat het met het voorkomen dat plastic in het milieu terecht komt?

De beste manier om te voorkomen dat plastic in het milieu terecht komt is het opzetten van een goed afvalmanagementsysteem. Helaas is dit voorbehouden aan de meer welvarende landen: de armere naties in de wereld hebben niet de middelen om plastic op deze manier te verzamelen en te recyclen. Omdat welvarende landen – ook de grootverbruikers van plastic – het plasticprobleem willen oplossen groeit recycling van plastic wereldwijd, blijkt uit onderzoeksdata van Ourworldindata.org. 

Op deze kaart zien we de trend terug van 1980 tot 2015. 

Als we de lijn zouden doortrekken naar 2050 zou de verdeling er als volgt uitzien: verbranding 50%, recycling 44%, weggooien 6 procent. Deze ontwikkeling is hoopvol maar de onderzoekers zeggen dat er vooralsnog onvoldoende bewijs is dat dit ook daadwerkelijk gaat gebeuren. Met andere woorden: de overheid moet reguleren en het bedrijfsleven innoveren om uit deze negatieve plastic spiraal te komen.

Nieuwe technieken voor recycling

Dan het recyclen zelf. Met de groeiende aandacht en investeringen voor recycling verbetert ook het proces. Een van de grootste problemen bij het hergebruik van plastic is de mix van de diverse soorten in de afvalstroom. Het blijkt heel lastig te zijn deze soorten te scheiden. Het gevolg is dat van de gerecyclede plastic mix alleen laagwaardige toepassingen mogelijk zijn: denk aan afvalbakken, bermpalen voor langs de snelweg en tuinstoelen.

Een nieuwe techniek is in ontwikkeling om met behulp van een magnetisch veld de diverse soorten plastic te scheiden naar gewicht. Van zwaar naar licht worden PET, polystyreen, polyethyleen en polypropyleen gescheiden. Het Nederlandse bedrijf Umincorp https://umincorp.com/ heeft de techniek ontwikkeld en heeft een eerste fabriek in Amsterdam. Met de gescheiden plastics kunnen hoogwaardiger verpakkingen worden gemaakt, eerst voor non-food, maar sinds kort ook voor food. 

De internationale supermarktketen Albert Heijn kwam in maart 2022 met een primeur: voor het eerst past de supermarkt closed-loop recycling toe met plastic fruitbakjes gemaakt van PET dat gewonnen is uit huishoudelijk afval. Tot nu toe kon dit recyclen alleen op kleine schaal met PET-flessen die werden geretourneerd door de consument. Met deze technologische doorbraak wil de supermarktketen het gebruik van gerecyclede plastics sterk bevorderen. Overigens is de gerecyclede PET niet biologisch afbreekbaar en blijft het belangrijk dat deze producten niet als zwerfafval in het milieu terecht komen.

Er worden ook andere veelbelovende technieken ontwikkeld om plastic uit afvalstromen te sorteren. Zoals Nabij-infrarood spectroscopie (NIR) dat de chemische structuur van kunststof herkent. Ook worden intelligente robotarmen ingezet die plastic voorwerpen uit afvalstromen halen. Ze doen dat twee keer zo snel als een mens dat kan. 

In het onlangs gepubliceerde rapport Closing the plastics circularity gap staat een gedetailleerde en uitvoerige wetenschappelijke analyse van de huidige staat van recycling van plastic. Het rapport is gemaakt door AFARA, IHS market en Google. In het rapport geven de samenstellers vijf strategische interventies aan om recycling van plastic te optimaliseren: beter voorrraadbeheer bij de bedrijven (Inventory Management), betere voorlichting aan de consument (Consumer Education) belastingen op virgin plastic (Plastic Taks) en betere recyclingsystemen, zowel mechanische als chemische.

Als al deze interventies geadopteerd wordenm zal het tegen 2040 lukken om een substantieel deel van het plastic afval te verzamelen en te recyclen. Om te voorkomen dat plastic überhaupt nog in het milieu komt is een volledig systemische verandering nodig. De transitie van een lineaire economie naar een volledig circulaire economie is hiervoor noodzakelijk.