“Als je als voedselbedrijf nu nog niet de switch hebt gemaakt, heb je de boot eigenlijk gemist”

Marianne Thieme kennen de meeste mensen als oprichter van de Partij voor de Dieren. Van 2006 tot 2019 zat zij als lijsttrekker namens de partij in de Tweede Kamer. Tegenwoordig helpt ze als duurzaamheidsconsultant bij Strategiemakers bedrijven met het maken van stappen richting een groen en sociaal businessmodel. Food Inspiration sprak met haar over de rol die foodbedrijven hebben in de eiwittransitie, en waarom de vleesindustrie gestoeld is op een oud bedrijfsmodel.

Al jaren stel jij klimaatverandering en biodiversiteitsverlies aan de kaak. Het was de reden dat jullie in 2002 de Partij voor de Dieren oprichtten. Wat was de toon destijds in de Tweede Kamer?

“Ons allereerste Landbouwdebat in 2006 ging over klimaat en dierenwelzijn. Daar werd tot die tijd vrijwel niet over gesproken in de politiek. In 2007 presenteerden we de eerste Nederlandse klimaatfilm 'Meat the Truth', waarin we aantoonden dat de veehouderij meer broeikasgassen uitstoot dan al het verkeer en vervoer bij elkaar. De toenmalige Landbouwminister Gerda Verburg zei dat het één grote leugen was en liet Wageningen Universiteit de boel checken. Na maanden noest rekenwerk moesten de onderzoekers toegeven dat we gelijk hadden: de uitstoot van de veehouderij was gigantisch!”

Wat is er in die 20 jaar veranderd?

“Alles is veranderd. Steeds meer consumenten zijn zich bewust van de negatieve gevolgen van het eten van dierlijke producten. Niet alleen 'progressieve' mensen, maar in alle lagen van de bevolking realiseren mensen zich dat vlees eten het nieuwe roken is. Het ene na het andere onderzoek toont aan dat consumenten bereid zijn hun voedselpatroon aan te passen. Niet alleen vanwege dierenwelzijn, maar ook vanwege de effecten op het klimaat en op de gezondheid van de mens. De Hartstichting legt een relatie tussen het eten van dierlijke eiwitten en de kans op kanker en obesitas. Tegenwoordig roept de huidige voorzitter van de Raad van Bestuur van diezelfde Wageningen Universiteit, Sjoukje Heimovaara, zelfs op tot het eten van minder dierlijke eiwitten. En ook in de horeca en in de supermarkten is het aanbod van alternatieve eiwitproducten enorm gegroeid. Dat is echt een ongekende verandering die 20 jaar geleden niet te voorspellen was.”

Gaat die verandering vooral over de transitie van dierlijk naar plantaardig?

"Vlees is verantwoordelijk voor zo’n 40% van broeikasgassen die vrijkomen bij productie van het voedsel van de gemiddelde Nederlander. Met een verandering van ons eetpatroon hebben we inderdaad de sleutel tot het voorkomen van klimaatverandering in handen. De beste wapens tegen die verandering zijn je vork en je mes. Voedingsmiddelenproducenten zouden zich daar veel bewuster van moeten zijn.”

“Maar het gaat ook over een regionaler eetpatroon. Dan bedoel ik niet het Ot-en-Sien-scenario. De driehoek Londen-Parijs-Berlijn zie ik als de regio waar onze producten vandaan zouden moeten komen. Dat gesleep met producten van over de hele wereld, daar moeten we vanaf. Het zijn niet alleen veel onnodige voedselkilometers, de mondiale ketens van producten zoals energie en granen zijn bovendien ook zeer kwetsbaar, zo is gebleken tijdens de coronacrisis en nu door de oorlog in Oekraïne.”

“De beste wapens tegen klimaatverandering zijn je vork en je mes”

Signaleer je verandering binnen foodbedrijven?

“Absoluut. We staan op een kruispunt. Het is bijna niet meer mogelijk om niet te kiezen, zeker als je een bedrijf bent dat actief is in de voedingsindustrie. Financiële toezichthouders adviseren beleggers voorzichtig te zijn met beleggingen in in de dierlijke eiwitindustrie wegens te hoge risico's, consumenten eisen transparantie, duurzaamheid en dierenwelzijn, en, zoals uit een recent ambtenarenrapport blijkt: zelfs de overheid beweegt zo zoetjes aan richting een vleestax en forse ingrepen in de voedingsmiddelenindustrie. Ga je dan door met je business as usual of wordt je als bedrijf veerkrachtig, wendbaar en anticipeer je op maatschappelijke ontwikkelingen?”

Maar als je als voedselproducent toch goed geld verdient aan je business, waarom zou je dan moeten veranderen?

“Omdat de voedselproductie, met name de dierlijke eiwitproductie en consumptie, mede verantwoordelijk is voor de grootste crises waar we als mensheid voor staan: droogtes, zoetwatertekorten, dierziektencrises, landdegradatie, klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Eigenlijk heb je de boot al bijna gemist als je als voedselproducent nu nog niet de ommezwaai hebt gemaakt. En bovendien: als ondernemer ben je toch niet alleen op de wereld om dividend uit te keren aan je aandeelhouder? Je bent toch ooit begonnen omdat je iets moois, iets goeds of iets nieuws wilde toevoegen aan de maatschappij? Bedrijven kunnen een 'force for good' worden, maar dat betekent dat je je bedrijf moet gaan sturen op andere kpi's dan kostenreductie en korte termijn winstmaximalisatie. Dat vraag om regeneratief leiderschap in je organisatie en om producten die niet waarde onttrekken aan de planeet maar juist waarde toevoegen. We willen toch allemaal lekker blijven eten zonder dat het ten koste gaat van een ander, en van onszelf?”

Waarom zijn er nog zoveel bedrijven die niet de transitie maken naar plantaardig?

“Vaak zie ik dat de bedrijfsleiding het lastig vindt om een ander bedrijfsmodel in te voeren omdat het oude nog zo comfortabel voelt. Vaak volgen ze de wensen van grote aandeelhouders die alleen geïnteresseerd zijn in financieel rendement op de korte termijn. Daarnaast zijn er vanuit de overheid nog weinig kaders, waardoor bedrijven die willen veranderen weinig zekerheid hebben dat er een duurzame afzetmarkt voor hun producten zal komen. Ze ervaren weinig steun, wat het moeilijk maakt om het gevoel te hebben dat je de juiste keuzes maakt. Het is dan de kunst om af te stappen van schijnzekerheden als tienjarenplannen, maar juist de ruimte te scheppen om te experimenteren, te leren en te checken of je wel de juiste informatie verzamelt om te kunnen anticiperen op veranderingen. Zo word je wendbaar en veerkrachtiger.”

“Wees transparant, wees flexibel, wijzig snel maar maak kleine stapjes”

Een gevaar dat jij regelmatig benoemt is Big Veganism. Wat versta je daaronder?

“Sommige voedselproducenten zien de vegamarkt als een groeimarkt, en duiken er vol op. Wat het gevaar is voor burger, milieu en planeet, is dat ze dat op dezelfde manier doen als met dierlijke voedingsmiddelen: met een enorme afhankelijkheid van mondiale ketens, kostenreductie, gebrek aan transparantie en ongezonde ingrediënten zoals teveel zout. Dat kan natuurlijk niet de bedoeling zijn. Dan heb je de waarden achter een duurzamer, eerlijker en gezonder eetpatroon niet volledig omarmd maar ga je opnieuw voor korte termijn economische belangen. Dat is onhoudbaar en dan heb je niet begrepen waarom mensen de transitie willen.”

Wat is jouw advies aan foodprofessionals die een switch willen maken?

“Ga niet zitten wachten op de overheid of op beleid. Wees transparant, wees flexibel, wijzig snel maar maak kleine stapjes. Dan kun je veel sneller zien wat werkt en wat niet. Die manier van werken past bij de huidige, onzekere tijden. Bovendien maakt het je als bedrijf aantrekkelijk voor jonge mensen; in deze tijd van personeelstekorten niet onbelangrijk. Het is niet voor niets dat veel jonge talentvolle mensen op dit moment erg graag voor Bcorp bedrijven willen werken: bedrijven die zowel in hun organisatie als in hun bedrijfsmodel oog hebben voor ecologie, maatschappij en economie.”

Marianne Thieme is een van de keynote-speakers tijdens de Food Impactors Summit op 28 en 29 maart. Reserveer hier je ticket »