Is fastfood over zestig jaar net zo beladen als roken? Hans Steenbergen vroeg het zich vorige week af in een opiniestuk. Mijn reactie: “Fastfood is/wordt gewoner dan roken ooit is geweest.”

Foto door: Volodymyr Tverdokhlib

Steenbergen ging in op het recente pleidooi van wethouders in vijf steden. Zij willen dat het kabinet hen meer wettelijke mogelijkheden geeft om fastfood (en ander gemaksvoedsel) in hun gemeenten aan banden te leggen. Steenbergen bepleit dat we de aanpak van fastfood niet voor ons uit schuiven, zoals bij tabak lang is gebeurd, maar dat we zo snel mogelijk overgaan tot daden.

AANDEEL IS BEPERKT

Het is een misvatting dat fastfood ons collectief dik maakt. 

Tenminste, als we fastfood vertalen als de producten van ‘Amerikaanse quick service restaurants’ ofwel QSR’s. De veertien in ons land aanwezige QSR-ketens hebben samen een omzet van ongeveer anderhalf miljard euro. De totale Nederlandse voedselomzet ligt tussen 60 en 65 miljard euro. Het fastfoodaandeel in euro’s is dus 2,5 procent. 

We moeten echter niet in geld rekenen, maar in kilocalorieën. Een calorie bij de supermarkt is immers een stuk goedkoper dan bij McDonald’s, KFC, Taco Bell en zijn branchegenoten. Het fastfoodaandeel in de oceaan van nedercalorieën is hooguit één tot anderhalf procent. Met dit aandeel kun je niet betogen dat fastfood dé dikmaker van ons lage landje is. Ja, misschien bij een bepaalde groep heavy users. Maar sterke gebruikers vind je overal, zelfs nog bij tabak.

SLA IS OOK FAST-FOOD

Er is nog een andere motivatie om fastfood niet klakkeloos tot symboolvoedsel van overgewichtig beleid te bombarderen. 

De term fastfood wordt weliswaar geassocieerd met burgers, friet en cola, maar zegt an sich natuurlijk niets over de aard van de geboden voeding. Fastfood is eten dat snel uitgeserveerd kan worden, met dank aan systeemgedreven gastronomie. Een mooie groene formule als SLA? Fast-food. Ons eigen klimaatneutrale yoghurtconcept Yoghurt Barn? Fast-food. 

In de Verenigde Staten stikt het momenteel van de nieuwe fastfoodconcepten die vliegensvlug biologische, veganistische, verantwoorde en/of laagcalorische gerechten serveren.

MINDER OBEES

Waarvoor Steenbergen in zijn opinie feitelijk een lans breekt, is dit: verklein de alledaagse verleiding om te vervallen in een onverantwoord voedingspatroon. Ofwel: zorg dat onze openbare ruimte minder obees wordt. Geen zinnig denkend mens kan hier tegen zijn. 

Maar het wordt voorwaar nog een hele klus. Alle supermarkten, tankstations, bedrijfskantines, luchthavens, treinstations, cafetaria’s, lunchrooms, maaltijdbezorgers, zwembaden en zelfs scholen verkopen gemaksvoedsel voor dadelijke consumptie. 

JONNIE BOER SERVEERT OOK FAST-FOOD

Een substantieel deel van de Nederlandse foodservice wordt fastfood of is dat al. Of fast casual. Of fast fine. Of hoe we alle nieuwe snelle gemaksconcepten ook segmenteren. 

Du moment dat driesterrenchef Jonnie Boer in tien minuten een groep van 400 mensen voorziet van een stickie met citroengras, serveert hij fast-food. Du moment dat je bij de supermarkt een warm frikandellenbroodje scoort: fast-food. Gemaksvoedsel, blijkt steeds uit onderzoek, is dé groeimarkt, zeker onder jongere generaties. 

Het wordt voor gemeenten een hele klus om simpelweg aan te wijzen wat ze in de openbare ruimte van hun inwoners wel of niet meer acceptabel vinden. Mét of zonder ruimere wettelijke mogelijkheden.

Hoe ga je dát als gemeente tackelen zonder dat rechters zich voortdurend moeten buigen over de rechtmatigheid van een verbod?

Ja, er zullen heel wat juristen aan te pas gaan komen om het pleit te beslechten. Daar is zelfs al ervaring mee. De gemeente Amsterdam stapte naar de rechter om New York Pizza uit de Ferdinand Bolstraat te weren. De Raad van State stelde de gemeente in het gelijk. Op het gewraakte adres vestigde zich vervolgens Dunkin’ Donuts, terwijl New York Pizza zijn heil zocht én vond een paar panden verderop in de straat.

MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN

Over één ding verschillen Steenbergen en ik zeker niet van mening. De noodzaak om een modus te vinden om maatschappelijke kosten door te berekenen in prijzen en/of belastingen. 

Nee, verborgen kosten mogen door bedrijven niet worden afgewenteld op de samenleving. Of het nu gaat om bijkomende zorgkosten door het veroorzaken van obesitas, dan wel milieudrama’s hier of elders door productie ver weg en onethische vormen van energiewinning of de uitstoot van transportkilometers voor pakketjes die over de wereld gaan. 

Verborgen maatschappelijk kosten zouden gewoon in alle producten moeten worden doorberekend. Zo’n pleidooi is niet nieuw. De schrijver van mijn economieboek op de middelbare school pleitte er al voor. Ik ben zijn naam even kwijt, maar het was een economieboek uit 1980.

RICHTING OPLOSSING

Het lijkt me lastig de openbare ruimte minder obees te maken. Wel heb ik een denkrichting. Allereerst: voorlichting, voorlichting en voorlichting. Over voeding, over beweging. Wist je dat we zeventig jaar geleden dagelijks 4000 kilocalorieën verschalkten? Toen verrichtten we nog meer lichamelijke arbeid.

Naast voorlichting is er het prijsinstrument. Kijk aan de hand van beschikbare calorietabellen, waarin voedingswaarden vaak per 100 gram zijn weergegeven, welk eten en drinken je extra wilt belasten. Nee, géén suikertax, vettax of zouttax; allemaal veel te ingewikkeld. 

Voer gewoon een landelijke calorietax voor hoogcalorische producten. Ze zijn immers vaak de minder verantwoorde producten. Iets soortgelijks doen we al lang met tabak en brandstoffen; het aandeel belasting is enorm. 

In elk geval: laat het initiatief om de openbare ruimte minder obees te maken alsjeblieft niet aan gemeenten. Dat wordt een drama. Doe je het wel, dan loop je bovendien de kans dat er fastfoodtoerisme ontstaat. Ofwel: heen en weer verkeer tussen de steden met de preciezen en de steden met met de rekkelijken.   

BUNDESVERBAND BDS

Gezien de richting van het huidige beleid, zou ik fastfoodmerken dringend adviseren een brancheclub in het leven te roepen. Een club naar voorbeeld van het Bundesverband der Systemgastronomie (BdS). Ja, een Nederlandse equivalent van deze al decennia oude Duitse club is meer dan ooit gevraagd om de collectieve belangen te dienen. 

Als je tenminste niet wilt dat jouw merk gemaksvoedsel geslachtofferd wordt door wethouders en raadsleden, die in wezen geen flauw benul hebben wat ze aan het doen zijn.

Dit artikel is geschreven door Ubel Zuiderveld als reactie op dit artikel van Hans Steenbergen. Zuiderveld is als freelancer actief voor Food Inspiration en is al jaren horecajournalist, gespecialiseerd in de fastservicesector.