Twee jaar geleden schreven we op Food Inspiration over een Amerikaanse start-up die vlees en vis maakte uit lucht, ook wel air protein genoemd. Het klonk als een science-fictionverhaal. Maar hoe futuristisch het toen ook leek, inmiddels is er ook in Nederland een start-up die zich volledig richt op deze duurzame vorm van eiwitproductie via fermentatie. Pepijn Vloemans, publicist en communicatiemanager bij Farmless, vertelt over de ontwikkelingen in de markt voor ‘air protein’.    

In de beginjaren van zijn carrière lag de focus van Vloemans vooral op de energietransitie. Hij is een tech-optimst en schrijft graag over de kansen die technologie kan bieden. Sinds 2019 publiceert hij een nieuwsbrief onder de titel ‘Het principe van optimisme’. Toevallig kwam hij op het spoor van fermentatie. “Ik las het State of the Industry-rapport van The Good Food Institute over fermentatie in één adem uit en wist meteen: dit is waar ik verder mee wil”, vertelt hij enthousiast. Het lot bepaalde dat rond diezelfde tijd in Amsterdam een start-up werd opgericht die zich met dit thema bezighield. In 2023 sloot Vloemans zich aan bij Farmless, een bedrijf dat eiwitten produceert zonder boerderij. Farm-less…

Minder druk op landbouwgrond

Voordat het interview echt kan beginnen, heeft Vloemans – zelf schrijver – eerst wat opwarmvragen voor míj. Wat weet ik eigenlijk van het concept air food, waar ik hem over wil interviewen? En wat vind ik van het idee? Zorgvuldig formuleer ik mijn antwoord. Ik leg uit dat ik denk dat in de toekomst zowel hightech- als hightouch-oplossingen nodig zijn. Air food heeft volgens mij veel potentie, omdat het gebruikmaakt van grondstoffen die overal aanwezig zijn. Dat maakt het concept relatief makkelijk schaalbaar en betaalbaar. Tegelijkertijd vertel ik eerlijk dat de romanticus in mij hoopt op een toekomst waarin regeneratieve landbouw een groot deel van onze wereldwijde eiwitbehoefte kan vervullen.

Tot mijn verrassing blijkt Vloemans het opvallend eens te zijn met mijn visie. “Op dit moment wordt maar liefst 80% van alle landbouwgrond gebruikt voor de productie van dierlijke eiwitten”, vertelt hij. “Dat is voor veel mensen een blinde vlek. Ik ben ervan overtuigd dat we toe moeten naar een extensiever landbouwsysteem. Minder pesticiden, minder monocultuur, lagere opbrengsten per hectare – kortom, voedsel dat op een meer duurzame, natuurvriendelijke manier wordt geproduceerd. Maar, mede om daar ruimte voor te creëren, zie ik daarnaast ook een toekomst waarin een deel van onze eiwitbehoefte wordt ingevuld door superefficiënte oplossingen. Bij Farmless doen we dat via een verrassend low-input proces, gebaseerd op natuurlijke fermentatie.”

“80% van alle landbouwgrond gebruikt voor de productie van dierlijke eiwitten. Dat is voor veel mensen een blinde vlek.”

Eiwitten gemaakt van hernieuwbare grondstoffen

Momenteel zijn er wereldwijd meer dan 150 fermentatie-start-ups actief die alternatieve eiwitten voor menselijke consumptie produceren, vertelt Vloemans. Maar slechts een handvol daarvan gebruikt als grondstof uitsluitend hernieuwbare bronnen. “Bij Farmless maken we gebruik van een natuurlijk micro-organisme.. Deze voeden we met 100% hernieuwbare grondstoffen: een alcoholverbinding - geproduceerd via elektrolyse - en CO2. Het fermentatieproces zelf is simpel en lijkt sterk op hoe je bier brouwt in roestvrijstalen vaten. Dat maakt het schaalbaar en efficiënt. Bovendien koppelen we de voedselproductie los van onvoorspelbare factoren zoals klimaat, weer en de kwaliteit van water en landbouwgrond.” 

Hoewel de basis van het proces simpel klinkt, is het in de praktijk een uitdaging om het perfect uit te voeren. “Nederland is een echte hotspot voor kennis en expertise op het gebied van fermentatie”, legt Vloemans uit. “Met zoveel universiteiten, kennisinstituten, start-ups en voedselbedrijven heeft ons kleine landje een unieke positie. Voor ons is dit daarom de ideale plek om ons fermentatieproces op te schalen en onze eiwitten vervolgens wereldwijd te exporteren.”

“We hebben al op kleine schaal bewezen dat het werkt: we kunnen eiwitten maken die volledig losstaan van het traditionele landbouwsysteem.”

Het potentieel

Het fermentatieproces levert een hoogwaardig, eiwitrijk product op, beschikbaar in verschillende vormen. Dit kan een droog eiwitpoeder zijn, dat eenvoudig te exporteren is, maar ook een vloeibaar concentraat. Die laatste vorm is bijvoorbeeld handig voor gebruik in bestaande machines, waar het kan dienen als vervanger van ei of vloeibare zuivel. “Ons product heeft een hoog eiwitgehalte en kan zo worden afgestemd dat het qua functionele eigenschappen ei of zuivel in specifieke toepassingen perfect opvolgt,” legt Vloemans uit.

Volgens Vloemans staan we nog maar aan het begin van wat er mogelijk is met deze nieuwe bron van alternatieve eiwitten. “We boren echt een compleet nieuwe eiwitbron aan. Het doet denken aan duizenden jaren geleden, toen de eerste spontane fermentaties met melk gebeurden, waaruit kaas ontstond. Dat leidde uiteindelijk tot een grote verscheidenheid aan kazen. Dus als je me vraagt waar het grootste potentieel ligt, is mijn eerlijke antwoord: ‘Ik weet het nog niet.’ Deze technologie opent deuren naar toepassingen en producten die we nu nog niet kunnen bedenken.”

Een logische eerste stap is te kijken naar vervanging van eiwitten in bestaande producten, zoals eiwitshakes. “Ons aminozuurprofiel kan de concurrentie aan met, of is soms zelfs beter dan, dat van bestaande eiwitshakes,” zegt Vloemans. “Maar net zo goed zouden er compleet nieuwe producten kunnen ontstaan, zoals destijds met tofu gebeurd is. We hebben momenteel iemand in ons team die bij Noma heeft stage gelopen. Zij experimenteert volop met nieuwe mogelijkheden op het gebied van textuur, smaak en functionaliteit.”

Toch blijft het logisch om te beginnen met producten die consumenten al kennen. “Vooral producten in het premium segment zijn in eerste instantie interessant, simpelweg omdat we als start-up de schaal nog niet hebben om op prijs te concurreren. Maar niet voor lang. Farmless is opgericht met het doel om uiteindelijk te concurreren met de goedkoopste eiwitten op de markt, zoals soja.”

“We willen impact maken op planetaire schaal.”

Proof of concept

Waar veel start-ups van de ene investeringsronde naar de andere bewegen, heeft Farmless voorlopig genoeg funding om verder te werken aan haar ambitieuze plannen. “We zijn net verhuisd naar een nieuwe locatie in Amsterdam, achter het Olympisch Stadion. Op 1.600 vierkante meter hebben we onze R&D-afdeling, een keuken, ons kantoor én een pilot plant samengebracht”, vertelt Vloemans. “We hebben al op kleine schaal bewezen dat het werkt: we kunnen eiwitten maken die compleet zijn qua aminozuren, lekker smaken, functioneel zijn en volledig gemaakt worden van hernieuwbare grondstoffen. Bovendien zijn deze eiwitten volledig losgekoppeld van het traditionele landbouwsysteem. De uitdaging nu is om dit vlekkeloos op te schalen. Dat betekent telkens ons productievolume met een factor 10 laten groeien, zonder in te leveren op kwaliteit. Dat is de sprong die we de komende tijd meerdere keren moeten maken.”

In de afgelopen 2,5 jaar is er bij Farmless en andere start-ups veel geëxperimenteerd, maar dat gebeurde grotendeels achter gesloten deuren. De belangrijkste reden daarvoor is dat deze eiwitten in Europa nog niet op de markt mogen worden gebracht. “Al die innovaties die eraan komen, kun je nog nergens proeven”, legt Vloemans uit. “Maar ik ben hoopvol dat dit binnenkort verandert. Sinds eind oktober is het in Nederland – als eerste land in Europa – toegestaan om op niet-commerciële schaal gefermenteerde eiwitten te proeven. Voor kweekvlees gold dit al sinds maart 2022, en nu is die regeling uitgebreid naar (precisie)gefermenteerde eiwitten. Nederland loopt hierin echt voorop.”

“Voor het succes van ons bedrijf willen we niet afhankelijk zijn van Europese wetgeving.”

Volgens Vloemans kan deze doorbraak een belangrijke stap zijn om meer aandacht voor fermentatie-eiwitten te creëren. “Hopelijk zorgt dit ervoor dat het onderwerp meer gaat leven in de markt. Maar tegelijkertijd is de realiteit dat het nog jaren duurt voordat het grote publiek hier echt iets van zal merken.”

Het Farmless team

Binnen drie jaar op de markt

Hoe de tijdlijn voor de marktintroductie van Farmless eruitziet, is moeilijk te voorspellen, maar de ambities zijn groot. “We willen binnen nu en drie jaar ons eerste product op de markt brengen. Of dat de Europese markt zal zijn, valt nog te bezien, want de Europese regelgeving rond de toelating van novel foods is een stroperig proces. Voor het succes van ons bedrijf willen we niet afhankelijk zijn van Europese wetgeving.

Na de eerste introductie is het zaak om zo snel mogelijk op te schalen. “We willen impact maken op planetaire schaal en geen nicheproduct blijven”, benadrukt Vloemans. “Het is lastig om een precies tijdspad te geven, maar alles aan ons product en productieproces is gericht op eenvoud. Er is veel kennis beschikbaar over hoe je gecontroleerde fermentatie veilig en efficiënt opschaalt. Fermentatie op industriële schaal gebeurt al decennialang, zoals bij bierbrouwen.” 

Farmless onderscheidt zich onder andere door de eenvoud van het proces, zeker in vergelijking met concurrenten zoals het Finse Solar Foods, een andere Europese pionier in dit veld. “Bij Solar Foods maken ze gebruik van gasfermentatie, wat een complexer proces is. Dat vereist specifieke apparatuur en kennis. Hun fermentatietanks moeten waterstof kunnen bevatten en onder druk staan. Wij werken met vloeibare grondstoffen, wat de verwerking veel eenvoudiger maakt.”

Nederland als gidsland

Nederland loopt al decennialang voorop als het gaat om innovatie in de landbouw. Denk aan de glastuinbouw of het maximaliseren van landbouwopbrengsten per hectare. Ons land is vaak een pionier geweest op dit gebied. Volgens Vloemans biedt eiwit-fermentatie een vergelijkbare kans om een enorme sprong vooruit te maken in efficiëntie. “Enerzijds helpen we hiermee de voedselzekerheid voor de wereldbevolking te vergroten, anderzijds creëren we een grote exportkans voor Nederlandse eiwitten. Ik denk dat er maar weinig landen zijn die de kennis en expertise kunnen evenaren die wij hier ‘in huis’ hebben.”

Deze unieke positie biedt volgens Vloemans een strategische kans voor Nederland. “Als we nadenken over waar we als land in willen uitblinken, dan is dit een uitgelezen kans om een volledig nieuwe, spannende industrie op te bouwen. Het vergt nog wat geduld, maar de potentie is er absoluut.”


Misschien vind je dit ook leuk: 
Deze Nederlandse scale-up maakt palmolie zonder palmbomen »