Duurzaamheidsstrateeg Wouter Staal ziet adviesaanvragen over CSRD ontploffen

Ieder kwartaal bespreken we de stand van zaken op het gebied van duurzaam ondernemen met ESG-strateeg Wouter Staal. Wat zijn binnen food de hot topics van dit moment? Welke nieuwe regels en wetgeving zijn van belang? En waar moet je als ondernemer morgen echt mee aan de slag?

Wat zijn de hot topics van dit moment?

"CSRD was vorig jaar al een hot topic, maar nu ontploft het echt qua adviesaanvragen. Dat komt vooral vanuit partijen die als leverancier bevraagd worden door CSRD-plichtige bedrijven en door de niet beursgenoteerde bedrijven die vanaf 2026 rapportageplichtig worden. Zij lijken ineens massaal wakker te worden en realiseren zich dat ze volgend jaar moeten rapporteren over boekjaar 2025. Veel organisaties zijn hier nog niet op voorbereid en hebben nog geen teams ingericht om aan de slag te gaan. Ik spreek soms bijna wanhopige bedrijven die echt met de handen in het haar zitten, omdat ze niet weten waar ze moeten beginnen.

De eerste vraag die ik krijg, is vaak heel pragmatisch: ‘Help mij snel de noodzakelijke stappen te zetten om aan die (stomme) wetgeving te voldoen.’ Het mooie is dat de inzichten die je tijdens het traject opdoet, in veel gevallen het startpunt zijn voor strategische herijking. CSRD dwingt je om na te denken over het bestaansrecht en onderscheidend vermogen van je bedrijf, nu en in de toekomst. Daarom vind ik CSRD zo interessant. Het raakt alle strategische vraagstukken van je bedrijf. Als je je er eenmaal in verdiept, zie je dat het enorme kansen biedt."

Welke bedrijven schieten nu massaal in de actiemodus? 

"Het zijn de zogeheten servet-noch-tafellaken-bedrijven die nu in de stress schieten. Dat zijn geen kleine spelers, maar hun prioriteiten hebben lange tijd niet gelegen bij een proactief duurzaamheidsbeleid. De CSRD-rapportageplicht legt een flinke administratieve druk op organisaties, terwijl de marges in de sector al hevig onder druk staan. Dit komt er dan nog eens bovenop. De kosten om aan je CSRD-verplichting te voldoen, zijn aanzienlijk. Je bent al snel tienduizenden euro’s kwijt voor de tooling voor je emissieberekeningen en de inhuur van externe consultants en accountants. En dan reken ik de interne uren van werkgroepen nog niet eens mee.

Ik verwacht dat CSRD een trigger zal zijn voor consolidatie in de markt. Veel bedrijven hebben simpelweg niet de middelen, mankracht of knowhow om aan de extra verplichtingen te voldoen. Ik denk dat sommige bedrijven de handdoek in de ring gaan gooien, terwijl anderen gaan samenwerken om te overleven. Er zijn nu gewoon te veel bedrijven zonder toekomstbestendige propositie."

"Je bent al snel tienduizenden euro’s kwijt voor je emissieberekeningen en de inhuur van externe consultants en accountants"

Wat gebeurt er als je niet aan je CSRD-rapportageplicht voldoet?

"Bij de uitgestelde ontbossingswetgeving (EUDR) is al aangekondigd dat bij niet-naleving en meerdere waarschuwingen een boete tot maximaal 4% van je jaaromzet opgelegd kan worden. Voor CSRD is nog niet bekend hoe hoog de sancties zullen zijn. Ik verwacht dat het op korte termijn nog niet direct grote consequenties zal hebben. Waarschijnlijk krijgen bedrijven eerst een aantal herinneringen en uiteindelijk een boete wanneer ze hun CSRD-rapportage niet, niet tijdig of onvolledig indienen. Wel bestaat de kans dat de accountant geen handtekening onder de jaarrekening wil zetten. Dan ben je eigenlijk nog verder van huis, want dat betekent dat je een deel van het werk alsnog moet doen, wat extra geld en energie kost."

Verwacht je dat bedrijven minder business gegund krijgen als ze hun CSRD-rapportage niet op orde hebben?

"Ja, daar gaat het wel naartoe, maar dat duurt nog wel even. Retail loopt wat dat betreft zeker vijf jaar voor. Grote retailers hebben de uitstoot in hun ketens al in kaart gebracht, zeker voor hun private labels. Maar ook bij de merken die in de schappen liggen, wordt hard gepusht op het aanleveren van impactdata. Retailers realiseren zich maar al te goed dat ze om hun eigen emissiedoelstellingen te halen, afhankelijk zijn van de prestaties van hun partners en leveranciers. Uiteindelijk zullen partijen die geen betrouwbare data kunnen of willen leveren hun schapruimte verliezen.”

In de foodservicesector zijn we nog wat minder ver. De markt is daar pluriformer en enkele machtige spelers hebben zelf hun data ook nog niet volledig op orde. Veel grossiers moeten nog stappen zetten om samen met hun leveranciers alle primaire data in kaart te brengen. Maar je ziet dat de urgentie nu wel toeneemt. Partijen nemen hun ketenverantwoordelijkheid inmiddels een stuk serieuzer.”

"Uiteindelijk zullen partijen die geen betrouwbare impactdata leveren hun schapruimte verliezen"

Wat zijn de laatste ontwikkelingen rond impactdata?

“Er ligt de laatste tijd veel focus op het meten en rapporteren van broekasgasemissies. Om het behapbaar te maken, stappen steeds meer bedrijven over van uitgebreide lifecycle-analyses naar het versimpelde model van product-carbon footprinting. Dat is niet zo gek. Een LCA is complex en kostbaar: je hebt veel datapunten en moet vaak lang wachten op complete data van leveranciers en afnemers.

Bedrijven snakken ondertussen naar een simpele metric, één overkoepelende duurzaamheidsscore die makkelijk te interpreteren is. De PS Impact Score is daar een voorbeeld van. Albert Heijn werkt met Inoqo aan iets soortgelijks om aan recepten een impactscore toe te kennen. De uitdaging is echter om consensus te bereiken over wat zo’n score weergeeft. Het risico is dat we een complexe realiteit te veel versimpelen, waardoor van een level playing field geen sprake kan zijn. 

Neem bijvoorbeeld kip. Een plofkip heeft, omgerekend naar uitstoot per kilogram, de kleinste CO2e-footprint. Maar iedereen begrijpt dat plofkip de meest duurzame optie noemen, niet de juiste conclusie is. We zouden in ieder geval ook – naast dierenwelzijn – het grondgebruik mee moeten wegen in deze scores, waardoor je een product-carbon-footprint per hectare krijgt. Dan scoort juist een biologische kip weer beter.   

Bij de meeste bedrijven die ik begeleid, doen we om die reden naast een nulmeting op CO2e-uitstoot, ook metingen op andere materiële onderwerpen, zoals landgebruik, pesticiden, zoetwatergebruik en biodiversiteit. Alleen als je de belangrijkste materiële factoren van een categorie of product meeneemt, kun je een eerlijk vergelijk maken.”

"Bedrijven snakken naar één overkoepelende duurzaamheidsscore die makkelijk te interpreteren is"

Wat gaat CSRD betekenen voor de financierbaarheid van bedrijven?

"Ik krijg veel vragen van banken, venture capital- en private equity-bedrijven over hoe ze ESG kunnen integreren in hun portfolio. Dit doen zij niet per se omdat ze intrinsiek groen georiënteerd zijn, maar omdat CSRD kansen biedt om het risicoprofiel van bedrijven beter in kaart te brengen. Het helpt hen om verder te kijken dan alleen financiële ratio’s.

Een goede Dubbele Materialiteiten Analyse (DMA) is hier cruciaal. Stel, je overweegt een investering in een onderneming in een risicogebied voor extreem weer, en er wordt in het Investment Pack met geen woord gerept over klimaatmitigatie. Dan is dat een rode vlag. Je hoeft geen klimaatwetenschapper te zijn om te begrijpen dat dit een risicovolle belegging is.”

Verwacht je dat NGO’s in die CSRD-rapportages gaan duiken om bedrijven ter verantwoording te kunnen roepen? 

"Ik hoop het! NGO’s, maar vooral journalisten, zouden hier echt in moeten duiken. Dat zou bedrijven onder druk zetten om serieuze stappen te zetten. Niemand wil reputatieschade oplopen doordat hun CSRD-rapportage aantoont dat ze achterlopen op het gebied van duurzaamheid. Toch zal het nog wel een paar jaar duren voordat dit als pressiemiddel gebruikt gaat worden.

Je ziet nu dat sommige bedrijven zich er makkelijk vanaf proberen te maken. Ze bevragen in hun Dubbele Materialiteiten Analyse alleen de meest direct betrokken stakeholders, zoals medewerkers, klanten en leveranciers. Maar die partijen zijn vaak financieel op korte termijn geprikkeld en zullen minder snel langetermijnkwesties zoals biodiversiteit, dierenwelzijn of sociale ongelijkheid aankaarten als belangrijke thema's. Als je ook NGO’s en andere stakeholders zoals omwonenden betrekt, krijg je een veel eerlijker beeld van wat materieel belangrijk is.”

"Ik hoop dat journalisten in die CSRD-rapportages gaan duiken om zo bedrijven onder druk te zetten om serieuze stappen te zetten"

Verwacht je dat de huidige politieke wind in Europa en Amerika de vooruitgang op duurzaamheid vertraagt?

"Het heeft zeker invloed. De terugtrekking van Trump uit het klimaatakkoord en geluiden vanuit Europa om de zojuist ingevoerde duurzaamheidswetten weer af te zwakken zijn zorgwekkend. Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie, wil drie duurzaamheidswetten - waaronder CSRD - bundelen in een verzamelwet om de regeldruk voor bedrijven te verminderen, maar NGO’s vrezen dat dit leidt tot afzwakking van de regels. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen. Recent heeft een rechter in Nederland bepaald dat de overheid haar inspanningen voor CO2-reductie moet opschroeven. Dit heeft grootschalige consequenties, bijvoorbeeld voor de uitkoop van boeren en stilleggingen in de bouw, maar er komt gegarandeerd beweging. Ik hoop verder dat het gebrek aan daadkracht van de overheid bedrijven aanspoort om zelf het voortouw te nemen."

Tot slot, waar moeten bedrijven nu mee aan de slag als het gaat om duurzaamheid?

“Afhankelijk van waar je staat, moet je zorgen dat je weet waar je het over hebt. Begin met dataverzameling en een goede nulmeting. Zonder inzicht in je huidige situatie kun je geen beleid schrijven en duurzaamheid niet integreren in je bedrijfsstrategie. Ook kun je dan nooit serieus werk maken van de commerciële verwaarding van je duurzaamheidsinspanningen. 

Het valt me op dat bedrijven bij verduurzaming vaak als eerste nadenken over investeringen in en het verduurzamen van gebouwen en installaties, terwijl dat veel geld kost en niet altijd de meest efficiënte oplossing is. Overstappen naar een groen energiecontract kan in een paar minuten geregeld zijn en verlaagt je uitstoot in scope 2 direct naar nul. Toch wordt daar vaak niet aan gedacht. Je moet strategisch en met een ondernemersbril op kijken aan welke knoppen je kunt draaien om maximaal effect te bereiken.

"Duurzame investeringskeuzes worden nu nog teveel gemaakt op basis van emotie in plaats van ratio" 

Neem elektrische vrachtwagens of HVO-brandstof. Als je de kosten afzet tegen de besparing in CO2-uitstoot, is dat vaak niet zo’n slimme investering. Ik probeer dat bewustzijn bij bedrijven en ondernemers te vergroten. Vanuit duurzaamheidsperspecief zijn er vaak efficiëntere opties om reductiedoelen te bereiken. Daarom kijk ik met opdrachtgevers naar een roadmap tot 2030, gebaseerd op materiële thema’s en tonnen te reduceren uitstoot. Dat helpt om je duurzame investeringskeuzes te maken op basis van ratio in plaats van emotie."

Geïnteresseerd in dit thema? Bekijk hier de eerdere columns van Wouter Staal over dit thema »