Iedereen die een tijdje op het platteland heeft doorgebracht herkent wellicht het gevoel: de gemeenschap lijkt daar hechter en mensen kijken meer naar elkaar om. Deze menselijke behoefte aan saamhorigheid krijgt nu ook op nieuwe manieren vorm. Want in een tijd waarin de afstand tussen mensen alleen groter lijkt te worden, vormen Herenboerderijen een hoopgevende bron van verbinding en samenwerking.

Chantal Engelen ruilde begin september haar comfortabele stadse leven in voor een reis door het land in haar camper. Ze maakt verhalen over voedselveranderaars – peasmakers noemt ze hen – die werken met hun hart en zo de wereld veranderen. Ze gaat een paar dagen bij ze aan de slag en leert zo hun missie en drijfveren beter kennen. Op haar website én op Food Inspiration deelt ze regelmatig haar ervaringen. 

Mijn peasmaker is dit keer eigenlijk geen persoon, maar een groep mensen die samenwerkt aan de voedselketen van de toekomst. Ik ben te gast op Herenboerderij Goedentijd in Alphen. Een Herenboerderij is een coöperatieve boerderij die eigendom is van gemiddeld zo’n 200 tot 250 huishoudens uit de omgeving. Ze bepalen samen wat ze willen eten. Iedere locatie heeft een ‘Herenboeren-boer’ die in dienst is van de coöperatie. Deze boer runt de boerderij waar doorgaans tientallen soorten groenten, fruit en aardappelen verbouwd worden. Er zijn meestal ook dieren die vlees en eieren leveren voor de mensen die hier behoefte aan hebben. 

Bij de start leggen alle geïnteresseerde gezinnen 2000 euro in en daardoor word je Herenboer en mede-eigenaar van de boerderij. Daarnaast betaal je een bedrag van rond de tien euro per week per mee-etende ‘mond’. Er zitten inmiddels 14 Herenboerderijen in Nederland. De eerste is in 2016 gestart in het Brabantse Boxtel op initiatief van Geert van der Veer. Hij verwonderde zich over het huidige landbouwsysteem en zocht naar een duurzamer en eerlijker alternatief. Dat werd Herenboeren. Herenboeren Nederland is de overkoepelende organisatie. Zij vervullen een organiserende en coördinerende rol en zorgen voor uitbreiding en doorontwikkeling van het Herenboeren netwerk. 

Het voedsel op een Herenboerderij wordt ‘natuurgedreven’ geteeld, wat te vergelijken is met biologisch telen en in sommige opzichten nog een stapje verder gaat. Er wordt toegewerkt naar een ecosysteem met een gesloten kringloop waaruit al het voedsel komt. Ieder jaar dat een boerderij draait wordt weer een stapje gezet op weg naar dat doel. Als Herenboer eet je wat het land geeft en wekelijks kun je het voedsel dat geoogst is komen ophalen. Je eet met de seizoenen mee en je bent dus afhankelijk van het succes van de oogst van dat moment. Eigenlijk zoals het vroeger was.

Lokaal en seizoensgebonden is even wennen

Een Herenboerderij die al een aantal jaar draait teelt doorgaans een aardig assortiment aan groente. In de zomer is de variatie het grootst. In de winter is het voornamelijk biet, wortel, prei, ui, aardappel en veel verschillende soorten kool. Logisch, want dat is wat er op dat moment lokaal groeit. Maar deze overdaad aan wintergroente is soms wel even wennen. Want je krijgt je kostje mee zoals deze van het land komt: vers en puur, maar ook met blad, zand en soms wat slakjes hier en daar. Het schoonmaken en koken vraagt om meer tijd en creativiteit. Maar wie er eenmaal aan begint is al snel verkocht, want het is veel lekkerder volgens velen.

Maar genoeg over het eten. Want ja, een Herenboerderij draait om het produceren van voedsel, maar eigenlijk draait het in de essentie om het samenwerken voor je eten. Om dat concept wat beter te leren kennen en kennis te maken met een aantal Herenboeren, woonde en werkte ik een weekje op de Herenboerderij Goedentijd in het Noord-Brabantse Alphen. De Herenboeren-boer van dienst is Gina van Gorp. Zij groeide op op de boerderij waar de Herenboerderij nu is gevestigd. Naar eigen zeggen boerden haar ouders destijds al een beetje alternatief en waren ze een voorloper. Terwijl de boeren in de omgeving destijds druk waren met opschalen en groter en meer, kozen zij ervoor het vee de ruimte geven. Nu runt ze de Herenboerderij voor het derde jaar. 

Gina's situatie is vrij uniek. De meeste Herenboerderijen worden niet gerund door een boer die zo verweven is met de historie van de boerderij. Ze starten vaak in een bestaand boerengebied en worden door de boerenomgeving waar ze in ontstaan niet altijd begrepen. Omdat Gina wel binding heeft met haar omgeving kent ze ook de ‘reguliere’ boeren in de buurt. Dat is een netwerk waar ze altijd op terug kan vallen en de boeren helpen elkaar onderling. Dat is voor haar een enorm voordeel, dat andere Herenboerderijen niet altijd hebben.

Samenwerken voor je eten

Gina wordt vier dagen per week ingehuurd door Herenboeren, maar ze is zeven dagen per week op de boerderij te vinden. Het is haar leven, ze kent ieder hoekje van het land en is gek op de beesten die er rondlopen. Ze runt niet alleen de boerderij met veel diverse gewassen, maar is ook sociaal en organisatorisch sterk ontwikkeld. En dat is nodig, want een Herenboerderij is een smeltkroes van verschillende mensen die op de boerderij meewerken. Naast Gina wordt er op Herenboerderij Goedentijd voor een aantal dagen per week extra arbeid ingekocht. Dat is bij lange na niet voldoende om deze boerderij te draaien. Groenteteelt kost veel tijd en door de natuurgedreven methode is er veel handwerk en dus zijn er veel vrijwilligers nodig. 

De vrijwilligers zijn er gelukkig volop, want juist dat samenwerken voor je voedsel is de reden dat veel mensen Herenboer willen worden. In Alphen is er een logistieke groep die zorgt voor de uitgifte op de ophaaldagen, een oogstploeg, een bouwploeg en er zijn mensen die zich richten op schoonmaken, het organiseren van events of communicatie. De Herenboeren voelen zich daadwerkelijk eigenaar van hun boerderij. Dat resulteert erin dat velen een dag of dagdeel per week op de boerderij te vinden zijn. Mensen genieten op zo’n dag van het handwerk in de buitenlucht en het samenwerken. Er wordt hard gewerkt door mensen van alle leeftijden, weer of geen weer. De oogst moet tenslotte altijd van het land, anders gaat deze verloren en is er die week niets te eten. Maar het draait op die dagen toch vooral ook om het samen zijn. Er zijn vaste momenten voor de koffie en lunch. Er worden recepten uitgewisseld, eten gedeeld en goede gesprekken gevoerd. De boerderij is voor velen een community waar je onderdeel van bent en waar je je thuis voelt.

Sociale cohesie als succesingrediënt

Maar voedsel produceren voor vijfhonderd mensen met veel vrijwilligers is niet altijd makkelijk. In de eerste jaren van de boerderij zijn veel mensen bereid om te komen helpen. Maar zoals nu in het derde jaar bij Herenboerderij Goedentijd merken ze dat de bereidheid afneemt en dat is best ingewikkeld. Want ondanks dat het bij deze coöperatie niet verplicht is om mee te helpen, is het goed functioneren van de boerderij uiteindelijk wel afhankelijk van de betrokkenheid van de leden. Mensen die geen interesse hebben in het werken op de boerderij, zijn met name mede-eigenaar geworden omdat ze lokaal, puur en biologisch eten belangrijk vinden en zoeken minder naar verbinding. Beide groepen kunnen een plek vinden binnen het concept. Maar dat betekent niet dat het onderling geen discussie oplevert. Want het runnen van de boerderij moet wel haalbaar blijven. 

Ik hielp een aantal dagen mee op de boerderij en maakte zo alle facetten mee. Ik plukte sperziebonen, snoeide tomatenplanten, haalde onkruid uit het veld, hielp mee bij de het uitdelen op de ophaaldag en maakte zuurkool van de beschadigde kolen die anders niet opgegeten zouden worden. Maar bovenal was ik een paar dagen onderdeel van de Herenboeren-community. Ik dronk koffie met ze en voelden me even onderdeel van het geheel. En juist dat ervaar ik als de essentie van Herenboeren. Het ergens bijhoren, het zorgen voor elkaar en het eten op je bord. Een gevoel dat je moeilijk in woorden aan mensen kunt overbrengen, maar waar velen wel naar op zoek zijn. Het is hoopgevend dat plekken zoals Herenboerderijen een bron vormen van verbinding en saamhorigheid in een tijd waarin dat zo hard nodig is. 

///

Bekijk hier de video die we eerder van Chantal maakten, waarin ze uitlegt wat haar eigen drijfveren zijn voor dit project. Heb je een goede tip over een voedselveranderaar waar Chantal met haar camper binnenkort echt eens langs zou moeten gaan? Mail jouw suggestie naar chantal@peasofme.com