8 min

Hoe een jaar ervaring voor boer Jaap een wereld van verschil maakt

2024 samengevat in hoogte- en dieptepunten

Door Moniek de Jongh op vrijdag 13 december 2024

Voedselketen

Team Tuinderij - Erve Kiekebos, v.l.n.r. Niels Moshagen, Daya Elzenga, Jaap Fris

Boer Jaap Fris gaf ons het afgelopen jaar een uniek kijkje in de keuken van zijn regeneratieve gemeenschapsboerderij in opstart. Op Food Inspiration deelde hij in zijn maandelijkse column het wel en wee op de boerderij. We maken deze december de balans op en blikken terug en vooruit.

In 2022 startten rookie-boeren Jaap Fris en Niels Moshagen met hun droom: een regeneratieve gemeenschapsboerderij. Zonder agrarische ervaring, maar met een gezonde dosis ondernemersdrift en lef, storten de twee zich in dit nieuwe avontuur op boerderij Erve Kiekebos in het Gelderse Empe.

Hoe kijk je terug op afgelopen jaar?

Ik ben vooral verrast door de veerkracht van de natuur, maar ook van onszelf. Het was een ontzettend uitdagend jaar qua gewasteelt. Het voorjaar was nat – extreem nat zelfs – en dat hield aan tot begin juni. Gelukkig bracht de zomer zonneschijn en kon alles een inhaalslag maken. Plotseling ontplofte de tuin en niet alleen de gewenste gewassen, ook het onkruid. Het was aanpoten.

De weersomstandigheden hebben een grote impact gehad op de oogst. Sommige gewassen, zoals witte kool, kwamen de klap die ze in het voorjaar kregen niet te boven en bleven klein. Toch hebben we 30 weken lang groentepakketten kunnen leveren aan onze abonnementshouders. Soms waren de porties wat kleiner, maar we sloegen geen enkele week over. Het akkerbouwteeltplan voor de strokenteelt hebben we grotendeels moeten loslaten, omdat het land maandenlang zo nat was dat we niet konden inzaaien. Uiteindelijk hebben we op een zondagmiddag in juni op het allerlaatste moment nog wat bonen gezaaid, die we vervolgens in november op het allerlaatste moment hebben geoogst. Dat dat ondanks alles toch gelukt is, voelt als een overwinning.

“Het was een pittig seizoen, maar we hebben meer controle over wat we doen”

Er gebeurde van alles dit jaar. De varkens kwamen helpen. En eind november lukt het ondanks de extreme natheid in het voorjaar toch nog om 150 kilo zwarte bonen te oogsten.

Hoe anders was dit tweede jaar vergeleken met het eerste?

Doordat dit het tweede jaar was voor ons als boeren, hadden we alles al een keer meegemaakt. We voelden ons minder overvallen door wat we voor onze kiezen kregen. Het was een pittig seizoen, voor de hele sector en toch merkte ik dat we meer controle hadden over wat we doen. De maatregelen die we hebben genomen, zoals de aanleg van een poel en natuurlijke oever, hebben een merkbaar effect.

Dat geeft vertrouwen voor de toekomst. Vooral omdat we nu eenmaal niet een boerderij en ook niet het type boer zijn, zoals mensen dat gewend zijn. Meer nog dan in ons rookie-jaar, durf ik pal te staan voor onze missie. Omdat ik overtuigd ben dat we met het goede bezig zijn.

Hoe staan jullie er financieel voor?

Erve Kiekebos biedt geïnteresseerden de mogelijkheid om mede-eigenaar te worden van de boerderij. Daartoe worden certificaten uitgegeven. De waarde van een certificaat is € 100,- en vanaf 5 certificaten kun je meedoen. Een deel van de het bedrag is waardevast - ca 75% - en zit in de grond en de gebouwen. Daar wordt niet mee gespeculeerd. De resterende 25% is voor de exploitatie. Als er winst wordt gemaakt, deel je daar als mede-eigenaar in mee.

Het uitgeven van de certificaten loopt trager dan verwacht. We hebben nu zo’n 7 ton opgehaald, 22% van het totaal, maar gaat minder snel dan gepland. Ook de omzet is nog niet waar we hadden gehoopt. De opstart kost meer tijd en valt duurder uit dan begroot. Deels door factoren waar we geen invloed op hebben - zoals de weersomstandigheden waardoor de oogstopbrengst tegenvalt en verbouwingen vertragen - en deels ligt dat ook aan de markt waarin we in zitten. Tegelijkertijd zijn we er gerust op dat het goed komt. We hebben gewoon wat meer tijd nodig.

Niet alles loopt altijd volgens plan, maar boeren Jaap en Niels hebben geen moment spijt gehad van hun keuze om boer te worden.

Qua exploitatie maken we onderscheid in agrarische en niet-agrarische activiteiten. De komende jaren zullen de niet-agrarische activiteiten de meeste omzet bijdragen, ongeveer tweederde. In 2033 moeten die rollen zijn omgedraaid. Met de groei van onze boerderij groeien we toe naar een systeem waarbij meer dan de helft van onze omzet uit de agrarische activiteiten komt. De financiële uitdaging zit nu in de lange adem die regeneratieve landbouw vraagt. We planten nu bomen waarvan we pas over jaren de vruchten plukken. Dat is een investering in de toekomst. Soms moet je echt even op je handen zitten en erop vertrouwen dat het goed komt. In de tussentijd maken we elk jaar minder verlies, dus dat is een stijgende lijn. Uiterlijk in 2028 verwachten we qua exploitatie break-even te kunnen draaien.

En welke nieuwe plannen zijn gesmeed voor 2025?

Sommige plannen die we hadden voor 2024 hebben we moeten uitstellen, zoals de ontwikkeling van houdbare producten en recepten voor kant-en-klaarmaaltijden. Ook de strokenteelt konden we nauwelijks toepassen door de natte omstandigheden. Die plannen pakken we komend jaar weer op. Daarnaast gaan we de voorbereidingen opstarten voor onze hub voor voedselverwerking, daar loopt al een subsidieaanvraag voor en we zijn in gesprek met verschillende partijen. Verder worden de recreatie-cabins halverwege het jaar neergezet en in gebruik genomen. Maar na twee jaar innoveren, investeren en alles voor het eerst doen, wordt 2025 vooral een jaar van optimaliseren. We willen beter worden in alles wat we doen.

“Het dieptepunt was toen onze groentetuin in juni nog steeds vol plassen lag”

BIJZONDERE MOMENTEN

Het leukste moment van dit jaar

Het werken met de dieren. Ons aantal dieren is dit jaar gegroeid, en we hebben het hele seizoen de natuurlijke begrazing kunnen doen zoals we dat wilden. We zagen kalfjes geboren worden, er kwamen varkens bij, en de loopeenden hebben echt ons slakkenprobleem grotendeels opgelost. Zodanig zelfs dat collega-boeren ons opbellen en vragen: hoe hebben jullie dat gedaan? De dieren hebben voor ons een enorme positieve impact.

De tuindiners waren ook fantastisch, waarin we hebben samengewerkt met verschillende chefs. De partner van onze tuinder organiseerde een overvloedig diner in de zomer. We werkten samen met de bevriende chef van plantaardig restaurant Konijnenvoer in Arnhem, en tijdens een familiedag bakte ik zelf pizza’s voor onze gasten. De sfeer die we daar hebben gecreëerd, maakt dat we er zeker mee doorgaan in de komende seizoenen. Het bevestigde nog eens hoe belangrijk de rol van chefs is in de transitie naar een duurzamer voedselsysteem. Chefs kunnen gewassen en seizoenen vertalen naar het bord. Als we dat blijven doen, gaan mensen uiteindelijk weer waarde hechten aan kwalitatief goed voedsel. Niet alleen in een restaurant, maar ook thuis.

De tuindiners waren voor boer Jaap een van de hoogtepunten van 2024. Het smaakt naar meer en krijgt in 2025 gegarandeerd vervolg.

Het grappigste moment van dit jaar

De geboorte van een kalfje dat we helemaal niet hadden verwacht! We hadden zes Lakenvelders gekocht en de boer van wie we ze kochten vroeg nog of we er een stier bij wilden om ze drachtig te maken. “Als het lukt”, zeiden wij. Maar toen hij de koeien kwam brengen, gaf hij aan dat het niet was gelukt om ze drachtig te maken.

Eind september was ik de koeien aan het verplaatsen naar een ander stukje wei. Ik draaide me om en ineens staat daar een kalfje voor mijn neus. Ik wist niet wat ik zag. Ik belde meteen die boer op en vroeg: “Ben jij een grap met ons aan het uithalen? Zij-instromers even foppen?” Maar dat bleek niet zo te zijn. Het was een enorme verrassing. Ergens twijfel je dan even aan jezelf: ben ik nou zo’n slechte boer? Hoe kan ik dat nou gemist hebben? Maar als je het niet weet en er niet op let, zijn er maar weinig signalen die erop wijzen. Een verklaring is dat bij de castratie van een van de stieren waarschijnlijk iets niet goed was gegaan, waardoor hij de koe toch zwanger heeft kunnen maken. Een enorm toeval, maar voor ons een prachtig cadeau.

Onverwachte gezinsuitbreiding

Het hoogtepunt van het jaar

De realisatie van onze natuurvriendelijke oever en de opstart van het boslandbouwsysteem. Daar ben ik ontzettend trots op. Het geeft de boerderij letterlijk vorm. Die eerste boom die de grond in ging en het starten met het graven van de oever waren echte hoogtepunten.

Het dieptepunt van het jaar

Ik heb er een filmpje van gemaakt begin juni: de miserabele aanblik van de tuin die nog helemaal vol plassen lag. Dat was echt een dieptepunt. Ik plaatste die week een wat negatieve post online, iets wat ik normaal eigenlijk niet doe. We zijn altijd positief ingesteld, maar dat lukte toen even niet. Die post kreeg veel steun, onder meer van twee van onze mede-eigenaren die met ons wilden praten over wat erachter zat. Dat gesprek voelde bijna als een therapiesessie, waarin bleek dat er flink wat frustratie was opgebouwd.

De conclusie en het welgemeende advies dat we van de twee mede-eigenaren kregen was om meer tijd voor reflectie te nemen. Maar daarnaast wilden ze onze moraal ook een boost geven door wat extra financiële steun. “Bedenk maar wat je hebben wilt, het bedrag speelt geen rol”, zeiden ze. We waren totaal overdonderd door die vraag. Dat hadden ze kennelijk door, want niet veel later stuurden ze een mail waarin ze hun aanbod specificeerden: dat bleek een aanzienlijk bedrag. Achteraf is het bizar om te realiseren dat dit aanbod voortkwam uit die ene post die ik gefrustreerd online knalde. Het is precies wat we hier proberen te bouwen: een gemeenschapsboerderij waar mensen zich betrokken en mede-verantwoordelijk voelen. We voelden ons gedragen. Het dieptepunt gaf uiteindelijk aanleiding tot iets heel moois.